بررسی تطبیقی جایگاه حدیث در تفاسیر عصری (تفسیر المنار و الفرقان فی تفسیر القرآن بالقرآن و السنه)

چکیده رساله: یکی از منابع تفسیر قرآن روایاتی است که از معصومان? و صحابه به دست ما رسیده است. در طول تاریخ تفسیر نیز برخی مفسران تنها با تکیه بر روایات به تفسیر پرداخته، به گونه ای که تفاسیر آنان به تفسیر روایی مشهور شده است. در مقابل، در قرن چهاردهم و اوایل قرن پانزدهم، بهره گیری از روایت در تفسیر قرآن رو به کاهش نهاده، به گونه ای که برخی از تفاسیر به تفریط در این باره متهم شده اند. از جمله علل کاهش بهره گیری از روایت در این گروه از تفاسیر را، می توان در گرایش های اصلاحی، اجتماعی و سیاسی، و نیز رویکرد علمی به قرآن، رشد و توسعه عقل گرایی و در برخی توجه فراوان به روش تفسیر قرآن به قرآن دانست. تفسیر المنار شیخ محمد عبده و رشیدرضا و تفسیر الفرقان صادقی تهرانی از جمله تفاسیری هستند که در سده چهاردهم و پانزدهم به خاطر دلایل پیش گفته، بهره گیری از روایات در آنها کاهش یافته است. با این وجود، روایات در این دو تفسیر دارای کارکردهای گوناگونی هستند که در این رساله به هشت کارکرد مهم آنها اشاره شده است، مانند: بهره گیری از روایت در تبیین سبب نزول آیه، شرح قصص قرآن، بیان مکی و مدنی آیات و سور، بیان معنای واژه ها و اصطلاحات قرآن، شرح جزئیات آیات الاحکام، تبیین مبهمات قرآن و ... . همچنین مفسران المنار و الفرقان به خاطر دیدگاه تقریباً منفی که نسبت به روایات دارند بسیاری از آنها را هم از نظر سند و هم از نظر متن مورد نقد و بررسی قرار داده اند. در این رساله به روش های فهم و نقد روایات، و معیارهای نقد سند و متنی و آسیب شناسی آنها در این تفاسیر نیز پرداخته شده است. بررسی ها در این تحقیق نشان می دهد که نقد متنی روایات در هر دو تفسیر نسبت به نقد سندی از اهمیت بالاتری برخوردار است. برخی از مهمترین معیارهای نقد متنی روایات در هر دو تفسیر عبارتند از: ضرورت موافقت روایت با قرآن، سنت قطعی، دلایل عقلی و مسلمات تاریخی.